Douane versterkt de strijd tegen georganiseerde misdaad in Zuid-Amerika

Zonder internationale samenwerking heeft de Nederlandse Douane weinig kans tegen de bestrijding van georganiseerde misdaad. Daarom zijn er wereldwijd douaneattachés gestationeerd, die onder andere met hun netwerken en via informatie-uitwisseling direct bijdragen aan grote drugsvangsten en betere risicoprofielen. Plaatsvervangend directeur-generaal Douane Mechteld Fletcher verstevigt samen met vele collega’s met succes de Nederlandse positie in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, waaronder Suriname, Brazilië, Peru en Panama. “We willen drugs niet alleen onderscheppen aan de Nederlandse grens, maar
al eerder tegenhouden. ‘Upstream disruption’, noemen we dat”, zegt ze.

Netwerk van douaneattachés

De Douane is van oudsher de poortwachter van Nederland en Europa. Medewerkers controleren goederenstromen bij havens, luchthavens en grensovergangen en houden illegale producten buiten. Maar de wereld is veranderd. De internationale handel is geglobaliseerd en de georganiseerde misdaad is al even mondiaal georganiseerd. Om dit voor te blijven, hanteert de Douane het principe van upstream disruption: drugs niet pas aan de Europese grens onderscheppen, maar al in de landen waar ze geproduceerd, opgeslagen of doorgevoerd worden. “Het is veel effectiever als een lading drugs al in de regio zelf tegengehouden kan worden”, legt Mechteld Fletcher uit. “Daarmee voorkom je dat het überhaupt onze havens bereikt. Daarom investeren wij in de regio, met mensen, kennis en samenwerkingsverbanden.”

Plaatsvervangend directeur-generaal Douane Mechteld Fletcher.

Nieuwe posten

De Douane heeft inmiddels een stevig wereldwijd netwerk van ongeveer tien attachés in de Latijns-Amerikaanse regio. Een groot deel daarvan is actief in Zuid-Amerika en het Caribisch gebied. Dat is immers de regio waar de meeste cocaïne vandaan komt. En er komen nog steeds nieuwe posten bij. Zo is recent een attaché in Suriname aangesteld met een coördinerende rol voor de hele Latijns-Amerikaanse regio en Cariben, en staat de opening van een post in Peru op stapel. Ook kijkt de Douane of er misschien een attaché in West-Afrika moet komen. “Het idee is dat we niet op één plek aanwezig zijn, maar verspreid in de regio, zodat we de patronen en verschuivingen in smokkelroutes beter zien”, legt Mechteld uit. “Criminelen trekken zich niets aan van landsgrenzen. Door verschillende attachés te hebben die nauw samenwerken, krijgen we een veel completer beeld.”

Het werk van de douaneattachés is veelzijdig. Ze zijn formeel verbonden aan de Nederlandse ambassade en werken daar samen met collega’s van de marechaussee en politie. Tegelijkertijd bouwen ze dagelijks relaties op met de lokale douaneautoriteiten. Ze geven trainingen, ondersteunen bij opsporingsmethoden, en zorgen dat informatie over verdachte goederenstromen tijdig gedeeld wordt.

Vertrouwen en diplomatie

Die rol vraagt niet alleen om douanekennis, maar ook om diplomatieke vaardigheden. Mechteld: “Attachés bewegen zich in een omgeving waar armoede en soms corruptie spelen. Dan is het des te belangrijker dat zij zorgvuldig relaties onderhouden en vertrouwen opbouwen. Juist daardoor worden zij voor ons onmisbaar: zij zijn de ogen en oren in de regio, én het gezicht van de samenwerking.”

Samenwerking met Suriname

Een goed voorbeeld van die aanpak is de samenwerking met Suriname. Eind vorig jaar ondertekenden Douane Nederland en de Surinaamse Douane een Memorandum of Understanding (MoU) om nauwer samen te werken. Kern daarvan is structurele informatie-uitwisseling en gezamenlijke bestrijding van grensoverstijgende criminaliteit. “Zulke afspraken moet je juridisch borgen”, zegt Mechteld. “Zonder verdrag of formele samenwerking kun je geen informatie delen. Dankzij de MoU naast het Douaneverdrag met Suriname kunnen we onze samenwerking verder uitbouwen. Dat vergroot niet alleen de slagkracht van Suriname zelf, maar ook de veiligheid in Nederland en Europa.” Aangezien de attaché in Suriname een coördinerende rol heeft voor de hele Latijns-Amerikaanse regio en het Caribisch gebied kan de Douane sneller patronen herkennen en beter ingrijpen.

West-Afrika als nieuwe hub

De informatiepositie die dit alles bij elkaar opgeteld oplevert, leidt tot belangrijke doorbraken. “We zien dat smokkelaars hun routes aanpassen zodra wij effectiever worden”, vervolgt Mechteld. “Rechtstreekse transporten vanuit Zuid-Amerika naar Rotterdam of Antwerpen komen nog steeds voor, maar steeds vaker zien we een omweg via bijvoorbeeld West-Afrika. Van daaruit worden drugs in kleinere zendingen naar Europa gebracht.” Dat inzicht betaalde zich direct uit: in juni werd in de haven van Amsterdam 4.500 kilo cocaïne onderschept, afkomstig uit West-Afrika. De drugs zaten verstopt tussen een lading hout en werden ontdekt dankzij een risicoanalyse, gevolgd door inzet van scanapparatuur en drugshonden. De vangst was onderdeel van een gezamenlijke actie van een team vanuit de Douane, FIOD en de politie, onder leiding van het OM.

“Dat is precies waar we het voor doen,” zegt Mechteld. “Door upstream analyses en samenwerking op verschillende niveaus kun je routes blootleggen en drugsvangsten doen op plekken waar je het niet meteen verwacht. Zulke resultaten laten zien dat onze aanpak werkt.”

“Veel douanediensten werken in landen waar armoede groot is en de overheid nauwelijks investeert in personeel of materieel.”

Signaalfunctie

Het succes zit niet alleen in kilo’s onderschepte drugs, vindt Mechteld. “Het is ook een signaal naar criminelen dat lokale douanediensten niet machteloos zijn, maar actief optreden. En voor de landen zelf is het een teken van kracht dat ze hun grenzen beschermen. Dat vergroot het vertrouwen van burgers en bedrijven en ontmoedigt de criminele netwerken.”

Werken in een moeilijke omgeving

De omstandigheden in de Zuid-Amerikaanse regio maken de strijd soms lastig. “Veel douanediensten werken in landen waar armoede groot is en de overheid nauwelijks investeert in personeel of materieel”, zegt Mechteld. “Soms worden er jarenlang geen nieuwe medewerkers aangenomen en loopt de organisatie leeg. Dan is het moeilijk om stevig op te treden.”

Daarbij komt het risico van corruptie. “Waar armoede heerst, zijn mensen kwetsbaarder voor deze verleiding. Dat zie je niet alleen bij de lokale douane, maar ook bij havenpersoneel of andere schakels in de keten. Dat maakt controlemechanismes extra belangrijk. Toch zie ik bij veel collega’s in de regio een enorme gedrevenheid om hun werk goed te doen, ondanks de omstandigheden. Daarvoor heb ik veel respect.”

“Zonder verdrag of formele samenwerking
kun je geen informatie delen.”

Geweld achter het gebruik

Persoonlijke drive

Internationale samenwerkingsverbanden

Training, scans en drugshonden

Tot slot heeft Mechteld een boodschap voor een breder publiek. “Alles begint met het gebruik. Zolang mensen drugs gebruiken, zullen criminelen nieuwe routes zoeken en geweld en corruptie veroorzaken. Wij doen er alles aan om dat te bestrijden, maar ik hoop dat mensen zich realiseren wat er achter dat ene lijntje cocaïne schuilgaat: georganiseerde criminaliteit, armoede en geweld. Dat is de harde realiteit waar wij dagelijks tegen knokken.”

Voor Mechteld is de strijd tegen ondermijnende criminaliteit meer dan een beleidsdossier. “Ik word er blij van als ik zie dat een douanedienst sterker wordt en trots kan zijn op wat ze doen. Dat raakt de kern van ons vak. Ik herinner me dat ik op een vliegveld in Zuid-Amerika stond, toen een douanier tegen me zei: ‘Jullie komen toch wel terug om ons verder te trainen?’ Die oproep kwam zo vanuit het hart, dat raakte me enorm. Het laat zien hoe groot de behoefte is aan samenwerking en hoe belangrijk onze inzet daar is.”

De Douane werkt ook in internationale verbanden zoals in EU-verband en binnen het maritieme samenwerkingsverband Maritime Analysis and Operations Centre – Narcotics (MAOC-N). “Daar brengen we informatie samen van de Douane, politie en marine uit zeven Europese landen, met ondersteuning door Europol, Frontex, het Verenigd Koninkrijk en verschillende overheidsorganisaties uit de Verenigde Staten van Amerika. Door vanuit meerdere perspectieven te kijken, ontstaat een compleet beeld. Daarmee kun je beter afspreken wie een transport onderschept en hoe je criminelen voorblijft,” zegt Mechteld.

Die samenwerking vertaalt zich ook in heel praktische maatregelen. “In de Surinaamse haven stond scanapparatuur nagenoeg ongebruikt, omdat er onvoldoende kennis was om de beelden uit te lezen. Wij hebben trainers gestuurd om lokale douaniers op te leiden, zodat ze zelf met die apparatuur aan de slag kunnen. Zo wordt het voor criminelen lastiger containers te misbruiken”, stelt Mechteld.

Ook de inzet van drugshonden op Surinaamse luchthaven en zeehaven groeit. “Een goede combinatie van hond en begeleider is goud waard. Wij hebben een internationaal gerenommeerde trainer in huis, die ter plaatse douaniers opleidt om zelf honden te trainen. Daarmee versterken we de capaciteit duurzaam. Het zijn heel concrete stappen die direct resultaat opleveren.”

De effecten daarvan zijn al zichtbaar: douaniers weten verdachte zendingen sneller te herkennen en de pakkans voor smokkelaars neemt toe. Op meerdere luchthavens en havens zijn inmiddels extra drugsvangsten gedaan, mede dankzij beter getrainde teams en het gebruik van moderne scanapparatuur.

Cruciaal in die aanpak is het netwerk van douaneattachés. Zij zijn gestationeerd op Nederlandse ambassades en werken samen met de lokale douane, politie en marechaussee. In Zuid-Amerika en het Caribisch gebied ligt de nadruk op het bestrijden van drugscriminaliteit. “Attachés hebben drie kerntaken”, vertelt Mechteld. “Ze versterken de relatie met de lokale douane, zodat die zelf beter in staat is drugs tegen te houden. Ze zorgen voor kennisuitwisseling, bijvoorbeeld over het gebruik van scanners en methoden om containers veilig af te handelen. En ze leveren intelligence: informatie over goederenstromen en criminele patronen die wij vervolgens weer kunnen gebruiken in Nederland en Europa.”

Die samenwerking gaat verder dan technische kennis. Het draait om vertrouwen en gelijkwaardigheid. “De douanewereld is echt internationaal. Waar je ook komt, collega’s hebben hetzelfde doel: de grenzen beschermen en illegale handel stoppen. Dat gedeelde hart voor het vak maakt de samenwerking effectief.”